به گزارش پایگاه اطلاع رسانی میارجل؛ لباس مردمان بلوچ، قدمتی به بلندای تاریخ دارد؛ لباسی با سوزن‌دوزی که نشانگر فرهنگ غنی مردم این دیار است. در حال حاضر لباس بلوچی جز هنر‌هایی است که زنده مانده و علت آن نیز همت قوم بلوچ در پاسداری از این یادگار زیبای نیاکانشان است. به راستی که این لباس، بخشی از هویت، فرهنگ و تاریخ ایرانیان است. قدمت پوشاک این قوم به گونه ای بوده که حتی در شاهنامه فردوسی نیز به آن اشاره شده است. برای آشنایی بیشتر با لباس محلی بلوچستان با ما در گزارش زیر همراه باشید.

لباس بلوچی زنانه و مردانه ریشه تاریخی دارند

هنر سوزن‌دوزی از گذشته‌های دور در بلوچستان رایج بوده است اما تاریخ دقیقی برای شروع این هنر مشخص نشده است. لازم به ذکر است که در آثاری مانند کوزه‌ها و ظرف‌هایی که از هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد کشف شده است، نقوشی مشابه نقش‌های موجود در لباس‌های بلوچی دیده می‌شود. برخی از مورخان معتقدند که قدمت سوزن‌دوزی به سال‌های بسیار قبل بازمی‌گردد، زیرا نقوش به کار گرفته‌شده در طرح‌های این نوع دوخت، در سنگ‌نگاره‌های پیش از تاریخ هم دیده می‌شود. در هر حال مشخص است که اصالت طرح‌ها و دوخت این لباس‌ها، آن‌قدر زیاد بوده است که در هیچ دوره و عصری مردمان بلوچ حاضر به ترک آن نشده‌اند و همچنان با علاقه بسیار زیاد، اقدام به حفظ هنر و اصالت خود کرده‌اند.

لباس بلوچی فراتر از پارچه ایی برای پوشیدن است

گاهی لباس خیلی فراتر از پارچه‌ای برای پوشیدن است، و این نکته درمورد لباس سنتی بلوچستان کاملا صدق می‌‌کند. خیلی‌ها باور دارند لباس بلوچی گران ترین لباس سنتی ایرانی است. در چند سال گذشته سوزن‌دوزی‌های بلوچی طرفدار بیشتری پیدا کرده‌اند و لوازم جانبی بلوچی را در فروشگاه‌های زیادی پیدا می‌کنید.

لباس مردم بلوچستان، به‌ویژه لباس زنان، از طرح‌های اصیل ایرانی الهام گرفته و محدود به یک رنگ خاص نیست. بعضی از محققان سوزن‌دوزی سیستان و بلوچستان را شبیه نقش سنگ‌نگاره‌های تاریخی می‌دانند. البته لباس محلی طایفه‌ها و شهرهای مختلف این استان کمی با هم فرق دارند، اما کلیت لباس آنها یکی‌ست.

لباس بلوچی مردانه اغلب سفید است و شامل شلواری‌ست گشاد در کنار پیراهنی بلند، عرقچین و دستاری که دور سر می‌پیچند. لنگی هم به نام پتو دور خودشان می‌پیچند. لباس بلوچی زنانه برش‌های مشابهی دارد، با این تفاوت مهم که به رنگ‌های شاد و متنوع دوخته می‌شود و سوزن‌دوزی هنرمندانه‌ای دارد.

البته ارزشمندی و قیمت بالای لباس بلوچی فقط به‌خاطر سوزن‌دوزی نیست؛ الیاف ابریشمی که در بافت لباس به‌کار می‌رود، ارزشش را چند برابر کرده. آنها چادری به‌نام دولاق دارند، روبنده، کلاه، دستمال یا چارقد هم برای پوشاندن سر به‌کار می‌برند. قبا، جلیقه، دامن گشادی به اسم تمبو و پیراهنی بلند که از دو طرف چاک دارد، کامل‌کننده‌ لباس آنهاست. بخش دیگر لباس بلوچی، سوزن‌دوزی‌‌ای است که از پا تا زیر زانو را می‌پوشاند و اسمش چاقچور است. سرپوش زنان جوان به رنگ‌های شاد است و زنان مسن‌تر رنگ تیره را برای سرپوش ترجیچ می‌دهند.

سوزن دوزی با نام قوم بلوچ شناخته شده است

سوزن‌دوزی با نام قوم بلوچ شناخته شده و در تمامی جهان، این سبک به نام زنان این خطه گره خورده است. تا به حال نمایشگاه‌هایی از این هنر فاخر در ایران و آن سوی مرزهای وطن تشکیل شده و شاهد استقبال گسترده بوده است. از استادان بنام این عرصه، می توان به مرحوم «مهتاب نوروزی» و «زرخاتون عظیمی» (صاحب مهر اصالت جهانی از یونسکو) و «شهناز خلیلی ایرندگان» (که سابقه طراحی لباس برای فرح و اشرف پهلوی را در کارنامه خود دارد) اشاره کرد.

این لباس مردانه و زنانه بوده که این دو جنس تفاوت هایی با یکدیگر دارند. در پوشاک مردان تنوع قابل ملاحظه ای از نظر طرح و مدل دوخت وجود ندارد و دوخت لباس‌ها دارای الگویی همسان است. سادگی و پرهیز از نقش‌های زیاد، از ویژگی های بارز لباس مردان است. از سویی دیگر، پوشاک زنان از فاخرترین نمونه های لباس سنتی ایرانی است که علت آن در سوزن‌دوزی های بسیار لباس است. برخلاف پوشاک مردان، لباس زنان دارای تنوع در طرح‌ها و دوخت‌‌ها است گرچه دوخت ظاهری آن از الگویی ثابت پیروی می کند. برخی معتقدند که این طرح و دوخت، برگرفته از شیوه زندگی بلوچ‌ها بوده چرا که به جهت پیروی از سنت‌ها، آنان را مقید به استفاده از پوششی  ثابت نموده است.

به طور کلی، لباس بلوچ ها به سه دسته تقسیم می‌شود

سرپوش (که برای محافظت از سر استفاده می شود) تن‌پوش (جهت محافظت و پوشاندن بدن)و  کفش، از جمله تفاوت‌های پوشاک مردان و زنان، می‌توان به استفاده مردان از «پاگ» (عمامه ای گرد که بر سر بسته می‌شود)، «کلاه سوپی» (عرق‌چین که در مسجد به کار می‌رود)، «جامگ» (پیراهنی گشاد و جادار)، «پاجامگ» (شلوار گشاد و چین دار)، «سواس و پوزا» (کفشی که با برگ خرمای وحشی بافته می شود)، «کرو» (جوراب پشمی مخصوص فصل زمستان) و درنهایت «کوش» (کفش چرمی) اشاره کرد. کفش‌های سنتی مردان بلوچ دست‌ساز بوده و با استفاده از روشی ساده تهیه می‌شود.

در طرف دیگر، زنان بلوچ لباس هایی با تنوع رنگ بالا دارند که این امر نشان‌گر حس هنر‌دوستی و زیبایی‌شناسی این قوم است؛ بانوان با تغییر در «جامگ» و «پاجامگ»، از این لباس‌ها همراه با «تکو» (چارقد)، «سریگ» (روسری که از چارقد بزرگ‌تر است)، «پولک»، «پولوه»، «کیگ» (زیورآلات) و «پور» (سینه‌ریز) استفاده می‌کنند.

دانستن این نکته که لباس محلی مردان بلوچ و لباس محلی مردان خراسان، از ریشه لباس پارت بوده و شباهت های بسیاری به هم دارد، خالی از لطف نیست. شاید از دید فردی غیر بلوچ، این لباس‌ها بسیار به هم شبیه بوده و حتی در مواردی کاملا مانند هم باشند اما در واقعیت این‌گونه نیست و مردمان این دیار، با مشاهده ساختار و دوخت هر لباس، به منطقه و طایفه فرد مورد نظر پی می‌برند.

لباس بلوچی، از دیرباز مورد استفاده مردمان این خطه بوده و بایستی مورد توجه پژوهشگران علاقه‌مند قرار گیرد. گرچه این لباس در طول زمان شاهد تغییراتی اندک بوده اما هنوز هم این لباس بیانگر فرهنگ اصیل این قوم است.

زنان بلوچی به لباس سنتی خود علاقه فراوان دارند

شاید برایتان جالب باشد که بدانید، زنان بلوچ با وجود اینکه در منطقه‌ای پردرآمد و مرفه از کشور زندگی نمی‌کنند اما با این وجود به خرید لباس اهمیت زیادی می‌دهند و دوست دارند که در اعیاد و مراسم مختلف، لباس‌های متنوع سنتی خود را در رنگ‌های مختلف بر تن کنند. رنگ لباس بلوچی هم از جمله نکاتی است که درباره آن جلب‌توجه زیادی می‌کند. رنگ‌های شاد و زیبای سرخ، بنفش و... ، جلوه دوچندانی به لباس بلوچی مجلسی می‌دهد. البته گران بودن لباس‌های سنتی بلوچی تا حدی از نظر اقتصادی به مردم این ناحیه فشار می‌آورد ولی اصالت در این زمینه آن‌قدر مهم است که با این وجود، خانواده‌ها در خرید لباس کوتاهی نمی‌کنند. قیمت لباس‌های بلوچی از لباس‌های بلوچی ساده تا لباس بلوچی عروس و...، از ۱۰۰ هزار تومان تا چند میلیون تومان برآورد می‌شود. اگر زنی در این نوع دوخت ماهر باشد و بازار خوبی برای فروش لباس‌های دست‌دوز خود پیدا کند به راحتی می‌تواند درآمدی بالا از خیاطی لباس بلوچی به دست آورد. بسیاری از لباس‌ها و هنرهای سنتی ایرانی به مرور زمان به دست فراموشی سپرده شده‌اند ولی این موضوع درباره لباس زنان بلوچی و مردانشان مصداق ندارد.

بازار دوخت و دوز لباس بلوچی چگونه است

هر کسی که قدر کار هنرهای دستی را بداند و با طرح‌ها و رنگ‌های ناب لباس بلوچی زنانه و مردانه آشنا شود، قطعا به تحسین آنها خواهد پرداخت. دوخت ظریف، سوزن‌دوزی ماهرانه و بهتر است بگوییم عاشقانه زنان بلوچی روی پارچه‌های رنگارنگ که این همه سال، اصالت لباس مردمان این خطه را حفظ کرده است، ظرفیت شگفت‌انگیزی برای حضور در بازارهای بین‌المللی، نمایشگاه‌های مُد و لباس و به طور کلی معرفی به جهان دارد. اما به نظر می‌رسد که سازمان میراث فرهنگی و سایر مسئولان فعال در حوزه فرهنگ و هنر، علاقه چندانی به پیگیری استفاده از این ظرفیت‌ها ندارند. اگر توجه و مدیریتی در این زمینه وجود داشت، رقبای سرسخت پاکستانی و ... با دوخت لباس‌های مشابه لباس بلوچی به صورت ماشینی، عرصه را برای تولیدکنندگان داخلی که کار دست انجام می‌دهند، تنگ و محدود نمی‌کرد. با وجود لباس‌هایی با طرحی مشابه که با ماشین دوخته شده و در نتیجه ارزان‌تر هستند، بازار کار هم‌وطنان بلوچ به هم می‌خورد. 

این هنر آن‌قدر زیبا و قابل احترام است که به راحتی می‌توان با حمایت و تبلیغات مناسب، آن را در سطوح جهانی به شهرت رساند. دریغ و صد دریغ که این ظرفیت‌های بکر در بلوچستان در موارد مختلف نادیده گرفته می‌شود.

مردم بلوچ  حافظ اصالت و فرهنگ خود هستند

در اکثر جوامع لباس رسمی مردم، لباس های سنتی آنان است. اعراب، هندی ها، ژاپنی ها، اسپانیایی ها و بسیاری دیگر از اقوام با پوشیدن لباس رسمی خود در مراسم های مهم به نوعی از فرهنگ و ارزشهای خود دفاع و آنها را حفظ می کنند. در کشور ما اما این روحیه بسیار کمرنگ است و لباس رسمی ما لباس رسمی اروپاست.

این مهم اما در طول زمان سبب شده است تا بخش مهمی از فرهنگ ایرانی از دست برود. در این میان شاید بلوچها یکی از معدود اقوامی باشند که در محافل رسمی نیز با لباس محلی ظاهر می شوند. حفظ ارزشهایی نظیر لباس سنتی اقوام یکی از وظایف دولتمردان هر جامعه ای است.

وقتی یک فرد ملبس به پوشش بلوچها را می بینیم به یاد غیرتمندی این قوم در محافظت همیشگی از مرزهای شرقی کشورمان می افتیم . اگرچه ورق زدن تقویم دوران دفاع مقدس نیز یادآور دلاوری های این قوم در مرزهای شرق و جنوب کشور است همچنانکه شهدای بلوچستان همچون نگینی در آسمان این استان کویری و پهناور می درخشند.

با این وجود اما گاهی وقتها به این لباس و این قوم بی مهری هایی صورت گرفته است و با چشم بستن بر نقش تاثیر گذار قوم بلوچ بر حفظ امنیت مرزهای شرقی و به جای فرهنگسازی برای ارزش نهادن به فرهنگ اصیل اقوام ایرانی، افراد شرور و قاچاقچیان مواد مخدر دراین لباس نشان داده می شدند. اگرچه چند سالی است دیگر شاهد چنین بی مهری هایی به لباس و در واقع به فرهنگ مردم غیوربلوچستان نیستیم اما همان تعداد آثار نیز ضربه زیادی را به این لباس زده است.

شیدا حسن زهی