به گزارش پایگاه اطلاع رسانی میارجل ؛ مردم خونگرم بلوچستان با وجود پیشرفت تکنولوژی در عصر ارتباطات و هوشمند سازی وسایل سرگرمی در جهان باز هم اصالت، فرهنگ، آداب و رسوم گذشته خود را به بهترین شکل ممکن در اوقات فراغت و دورهمی های فامیلی و دوستانه حفظ کرده اند.با فضا سازی مناسب میتوان به خوبی از بازی های بومی و محلی برای سرگرم کردن کودکان و جوانان استفاده کرد. ابزارهای پیشرفته امروز برای سرگرم کردن کودکان همانطور که می‌تواند مفید باشد استفاده غیر معقول و بیش از حد آن خطرات جبران ناپذیری به دنبال دارد. خوانندگان عزیز میارجل، برای آشنایی بیشتر با بازی‌های بومی و محلی بلوچستان با ما در گزارش زیر همراه باشید.
بازی کبدی نمایش قدرت افراد است
کبدی یکی از بازی‌های بومی و محلی است که با هدف تقویت همکاری، سرعت و عکس‌العمل و نمایش قدرت افراد انجام میشود، این بازی در دو تیم ۲۰ نفره با حداقل ۱۵ و حداکثر ۳۰ سال سن بازیکنان، در زمینی به ابعاد ۵ در ۱۲ متر برگزار میشود. نحوه انجام این بازی به این گونه است که ابتدا بازیکنان روبه‌روی همدیگر ایستاده و تیمی که قصد شروع بازی را داشته باشد از خط وسط، داخل زمین حریف میشود و فرد مهاجم با گفتن مداوم کلمه «کبدی» یا «کودی» و با حفظ نفس خود سعی دارد تا در حال گفتن کلمه کبدی به یکی از اعضای تیم حریف دست بزند و به زمین خود بازگردد و در صورتی که فرد مهاجم نفسش قطع شود یا توسط تیم حریف گرفته شود باید زمین را ترک کند. البته تیم مدافع هم باید فرد مهاجم را گرفته و تا به اتمام رسیدن نفسش او را در مهار خود نگه دارند. گفتنی است، این بازی در گذشته فقط در کشورهای ایران، هند و پاکستان انجام می‌شد ، این بازی بیشتر در زمین‌های خاکی و ریگزارها و با پای برهنه انجام میشود و قدرت و سرعت در این بازی حرف اول را می‌زند.
چَل‌بازی نقش موثری در تقویت عضلات بدن دارد
چَلْ نام بازی است گروهی که بین دو تیم با نفرات مساوی ۵ نفره انجام میشود. این بازی از جمله بازی‌های محلی است که در رودهای پرآب و در محل‌های عمیق یا استخر و دریا می‌تواند انجام شود. این بازی در روستاهای ایرانشهر متداول است. بازی توسط یک نفر داور، داوری و قضاوت میشود. این بازی نقش موثری در تقویت سرعت و عضلات بدن دارد، در این بازی هر گروه در یک طرف رودخانه یا استخر قرار می‌گیرند داور یک تکه چوب کوچک ( ۵ تا ۱۰ سانتی متر) را وسط رودخانه یا استخر و میان دو تیم پرتاب می‌کند و افراد هر تیم با شنا و در این میان با آب‌پاشیدن به طرف یکدیگر از پیشروی گروه دیگر خودداری می‌کنند و خود را به محل اولیه می‌رسانند و یافتن چوب را اعلام می‌کنند. هر تیم که امتیاز بیشتری کسب کند، برنده است.
کلاچَلچَل بازی برداشتن کلاه است
در این بازی نیز یک داور یا یک «سراستادک» بر روند بازی نظارت دارد و بازی بین دو تیم چهار یا پنج نفره انجام میشود . افراد هر تیم شماره‌گذاری نیز می‌شوند و در مرکز یک دایره قرار می‌گیرند. در ادامه بازی افراد با شماره خطاب می‌شوند. وضع آرایش دو تیم و فضای بازی نیز به صورتی است که در وسط میدان بازی دایره‌ای به قطر ۱.۵ متر کشیده میشود و در مرکز دایره کلاهی گذاشته میشود. در دو طرف دایره و در فاصله چهار تا پنج قدمی دایره دو تیم روبه‌روی هم و در نتیجه رو به دایره می‌ایستند و «سر استادک» (داور) در وسط میدان در مجاور کلاه به نظارت بازی می‌پردازد. سپس سر استادک شماره‌ای از تیم اول و شماره‌ای از تیم دوم را با صدای بلند می‌خواند و افراد فراخوانده شده به محض شنیدن شماره خود برای ربودن کلاه سریعاً فرار می‌کنند تا هر کس سریع‌تر رسید، کلاه را بردارد .این فرد باید قبل از آن‌که حریف بدن او را لمس کند به طرف تیم خود برگردد که دراین صورت برنده میشود. در ادامه داور دو شماره دیگر می‌خواند و باز هم این دو نفر مثل حالت قبل می‌دوند و هر که فرصت یافت کلاه را برداشته، به سوی گروه خود به عقب بر می‌گردد و همین‌طور این عمل ادامه می‌یابد تا افراد یک تیم از میدان خارج شوند و در نهایت یک تیم برنده و تیمی دیگری بازنده است که به برنده امتیاز داده میشود.
بازی کَپَگ را کودکان و نوجوانان انجام می دهند
این بازی را با ۱۰ الی ۱۲ نفر میتوان انجام داد که عمدتا کودکان و نوجوانان این بازیها را انجام می‌دهند. برای انجام این بازی بایستی دایره‌ای روی زمین رسم شود و افراد در دو گروه تقسیم‌بندی شوند. سپس سرگروه تیم بهترین‌های گروه را برای مسابقه وارد زمین می‌کند .افراد با گرفتن یکی از پاهای خود با تنه زدن به یکدیگر به نبرد با هم می‌پردازند و در نهایت هر کسی در برخورد با فرد مهاجم به زمین بیفتد به عنوان بازنده باید زمین مسابقه را ترک کند.
بازی دلکی یا نشانه به وسیله یک چوب انجام می شود
این بازی بین دو گروه پنج نفره انجام میشود که گروه اول در فاصله حدود ۱۰ متری و پشت یکدیگر به فاصله ۱ متر می‌ایستند. گروه دوم نیز در جای خود باقی می‌مانند و چاله‌ای به عرض ۲۰ سانتی‌متر ایجاد می‌کنند و سپس یک چوب کوچک ۲۰ سانتی به صورت موازی در این چاله قرار می‌گیرد به طوری که نصف این چوب در چاله و نصف دیگر در بیرون از چاله قرار گیرد. سپس با چوب یک متری دیگری به چوب داخل چاله ضربه‌ای وارد میشود تا به هوا پرتاب شود و سپس ضربه‌ای دیگر به آن وارد میشود تا به سمت حریف حرکت کند. در صورتی که گروه حریف بتواند چوب را در هوا مهار کند برنده اعلام میشود، در غیر این صورت بازی از ابتدا شروع میشود.
بازی لگوش در نخلستان های بلوچستان انجام میشود
بازی لگوش یک بازی سرگرم کننده است که بیشتر در نخلستان‌های بلوچستان انجام میشود. تعداد افراد شرکت‌کننده در آن بین ۵ تا ۲۰ نفر متغیر است. در این بازی یک نفر به عنوان گرگ شناخته میشود.او یک «لُنگ» (زیرانداز یا روانداز بلوچی) در دست دارد که به حالت بافتنی آراسته شده است. در این بازی همه شرکت‌کنندگان برای نجات از دست گرگ به درختان پناه می‌برند و این گرگ با «لُنگ» خود به دنبال افراد می‌رود و وقتی فردی را با این لُنگ بزند آن فرد گرگ میشود. در نهایت لُنگ به گرگ جدید تحویل داده میشود و بازی به همین منوال ادامه خواهد داشت.
بازی تیت نیاز به سرعت عمل و چابکی دارد
بازی تیت یک بازی سرگرم کننده است که نیاز به سرعت عمل و چابکی دارد و بین ۱۰ الی ۱۶ نفر انجام میشود.در این بازی ابتدا افراد به دو گروه در محیط مربع‌شکل یا دایره مانند تقسیم می‌شوند که یک گروه گرگ هستند و گروه دیگر را دنبال می‌کنند و آنها افراد گروه حریف را گرفته و به بیرون از محیط زمین هدایت می‌کنند و مانع از ورود اعضای تیم حریف به زمین می‌شوند. اگر تا پایان بازی کسی از اعضای تیم حریف بتواند وارد زمین بازی شود و کلمه «تیت» را بگوید تمامی اعضای تیم آزاد می‌شوند و بازی به نفع تیم حریف ادامه پیدا می‌کند. در غیر این‌صورت بازی به نفع تیم گرگ تمام میشود و جای تیم گرگ با تیم حریف جابه‌جا میشود و از آن پس تیم حریف گرگ شناخته میشود.
بازی خسوخسو به اندازه فوتبال طرفدار دارد
از بازی‌های زیبا بلوچستان خسو خسو را میتوان نام برد که این بازی به اندازه فوتبال طرفدار دارد و اولین دوره لیگ این رشته نیز در کشور برگزار شده است. بازی خسو به این صورت است که دوتیم شش نفره در دو طرف میدان مستطیل شکلی که هر نیمه آن۸ متر در۱۰ متر است قرار می‌گیرند و در انتهای هر طرف نیز یک مربع یک متر در یک متر قرار دارد که به آن «اته» می‌گویند. هر تیمی که بتواند اته (هدف) را تسخیر کند یا سردار تیم مقابل را بزند برنده گیم است و هر تیمی در طول دو۲۰دقیقه دو نیمه گیم‌های بیشتری را برده باشد برنده است.
در بازی خسو تیم مدافع یک بازیکن که باید یک پیشانی‌بند داشته باشد تا از سایر بازیکنان قابل شناسایی باشد و "سردار "نامیده میشود، در اختیار دارد. اگر تیم مهاجم بتواند سردار را از گردونه بازی خارج کند، تیم دارای سردار آن گیم را باخته‌است و باید نوبت عوض شود .شرط سوختن سردار و بازیکن بازی خسوخسو این است که دست بازیکن در موقع بازی باید به شست پایش باشد اگر از پایش جدا شود ان فرد از گردونه بازی خارج میشود و اگر این بازیکن "سردار"باشد دیگر بازی ادامه نمی‌یابد. یعنی این‌که حتی اگر هر ۵ بازیکن غیر سردار در جریان بازی باشند ولی سردار از بازی خارج شود و دستش از پایش جدا شود تیم دارای سردار بازنده است.
چوب‌بازی بر پایه مهارت و استقامت استوار است
دایره بزرگی از جمع بازیکنان تشکیل میشود، همراه با نوای ساز و دهل، چوب بازی با حرکات آرام و منظمی آغاز میشود. به تدریج همراه با تندشدن آهنگ حرکات هم تندتر و تندتر میشود. در این حرکات بازیکنان چوب‌های خود را به هم می‌کوبند. کوچک‌ترین غفلت باعث اصابت چوب به بدن بازیکنان میشود. هر بازیکن دو چوب در دست دارد و با آهنگ دو قدم به جلو برداشته، یک قدم به عقب بر می‌گردد و یک‌بار به دور خود می‌چرخد. وقتی بازیکن دو قدم جلوتر می‌رود باید چوب‌های خود را به صورت ضربدر در مقابل صورت خود نگه دارد، هر بازیکن وقتی برمی‌گردد با بازیکن پشت سری خود نیز به بازی می‌پردازد.
هلاری نوعی بازی که در کلات (قلعه) انجام می شود
هلاری یک بازی هیجان انگیز است که برای شروع آن نیاز به وسایلی داریم که به دست خودمان ساخته میشود.
وسایل لازم در این بازی توپ پور (نوعی توپ از جنس پیش، برگ خرما) دستک چوب برای زدن توپ.
نحوه انتخاب یار در بازی سنتی هلاری اینگونه است که ابتدا بازیکنان به دو گروه تقسیم می‌شوند، به سرگروه ماتوکان می‌گویند. سرگروه‌ها یارهای خود را به طور مساوی انتخاب می‌کنند. برای انتخاب یار، افراد دو نفر – دو نفر با همدیگر به کنار رفته و برای خود نامی انتخاب می‌کنند. مثلاً یکی شتر و یکی گاو، بعد پیش ماتوکان آمده و می‌گویند گرگری گاو می‌خری یا شتر؟ ماتوکان هر کدام را انتخاب کرد، آن فرد یار او میشود.
روش بازی هلاری هم اینطور است که ابتدا دو دایره در قسمت میدان بازی به فاصله تقریباً ۱۰۰ متر کشیده شده و یارهای گروهی که شروع‌کننده بازی هستند، داخل دایره و گروه دیگر در میدان قرار می‌گیرند.زمین بازی به صورت محل آغاز معروف به"مبدأ" و مقصد بازی به نام “کلات” تقسیم شده‌است.کلات همان دژ است. بعد از تعیین نوبت بازی ابتدا یکی از افراد گروه داخل میدان، توپ را به دست گرفته و برای گروه داخل دایره می‌اندازد و هر فرد در نوبت بازی حق یک بار زدن را دارند. اگر دستک به توپ نخورد سُپ(sup) – سوختن- می‌گویند. هر کس که سوخت، باید داخل دایره منتظر زدن فرد بعدی باشد تا در فرصت مناسب که یکی از یارانش توپ را زد و به فاصله دورتری انداخت، بتواند به کلات فرار کند. اگر توپ به فاصله خیلی دور بیفتد، می‌تواند برود و برگردد. اگر این کار را انجام دهد، امتیاز زدن توپ را خواهد داشت. در هلاری اگر توپ را حریف در هوا بگیرد یک امتیاز است و به آن هل(hal) می‌گویند. اگر گروه شروع‌کننده امتیاز داشته باشد، می‌تواند امتیاز را پایاپای کند وگرنه باید بازی را به حریف مقابل واگذار کرده و خود و یارانش بیرون دایره در میدان برای گرفتن توپ بروند.
شترسواری در مناسبت ها برگزار میشود
شترسواری از جمله ورزش های بومی،محلی بلوچستان است که به ویژه در شهرستان های خاش و ایرانشهر همچنان کم و بیش رایج است و به مناسبت هائی برگزار می شود.
تکنولوژی موجب کم رنگ شدن بازی های محلی شده است
بازی‌هایی که در قدیم بین مردم بلوچ رواج داشته متاسفانه امروزه با رشد فناوری و رسانه های اجتماعی از جمله تلویزیون وبازیهای رایانه ای و گوشی اکثر این بازیها به فراموشی رفته وخیلی کم رنگ شده است. با احیای این بازی های هیجان انگیز و پرنشاط در بین مردم میتوان از آسیب های ناشی از بازی های رایانه ایی جلوگیری کرد.
گزارش از شیدا حسن زهی
